Temel amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemek olan, Merkez Bankası’nın sahibi kimdir? Çoğu Türk vatandaşının en çok merak ettiği sorulardan biridir, bu soru. 1930 yılında kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kamu tüzel kişiliğe sahip ve bir devlet finans kuruluşudur. Türkiye cumhuriyeti merkez Bankası kamu tüzel kuruluşu olması sebebiyle Devlet’in tüm para politikalarını yürütmeyi, iktisadi ve Mali yönden devlete danışmanlık yapmayı, kağıt para basma ve bu paraları piyasaya sunmayı görev olarak üstlenmiştir.
Merkez Bankası’nı Kim Kurmuştur?
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın ilk çıkış sebebi, Osmanlı Devleti’nin 18. Yüzyılda İngiltere ve Fransa ülkelerine olan borçlarından dolayı ve bu borçları kontrol altına almak amaçlı kurulan Osmanlı bankasına dayanmaktadır. 1930 yılında çıkarılan bir kanunla, Osmanlı Bankası başlığı altında toplanan tüm bankaların özel yetkileri bir el altında toplanmış ve belirli düzenlemeler yapıldıktan sonra Merkez Bankası unvanını almıştır.
Merkez Bankası’nın Sahibi Kimdir?
Merkez Bankasının sahibinin kim olduğunu açıklamak için bu bankaya ait olan 4 çeşit hisse tipini açıklamak gerekir. A,B,C,D hisseleri olarak bilinen bu hisselerin açıklamaları şu şekildedir:
- A sınıfına ait olan hisseler %51 oranla hazine Müsteşarlığı’na aittir. Yani tam olarak açıklamak gerekirse bu merkez bankasının yarısından fazla oranı devlete aittir. Maalesef ki Türkiye cumhuriyeti merkez Bankası İlk kurulduğu zamanlar bu oran %15 gibi bir miktara sahipti. Yani o zamanlar bankanın yarısı yabancı kişilerin ve özel kişilerin hissesine aitti. Fakat 1970 yılında bu oran %51’e, 2002 yılında ise %55’e çıkarılmıştır.
- B sınıfına ait olan hisselerde Türkiye’de bulunan yerli bankaların sahip olduğu hisselerdir.
- C sınıfına ait olan hisseler ise ayrıcalıklı şirketler ve yabancı bankaların sahip olabileceği tiptedir. C sınıfına ait olan hisseler %6 gibi bir orana sahiptir.
- D sınıfında bulunan hisseler ise Türk vatandaşlarına ve Türk ticari şirket sahiplerine ayrılmış bir kısımdır.
Yani şu an mevcut olarak merkez bankasının, %55’lik bir oranının devlete ait olduğunu biliyoruz. %33’ lüks kısmının ise hangi bankalara ait olduğunu merkez bankasının internet sitesinden öğrenebilmek mümkün. Ancak geriye kalan %12’lik hisse oranının hangi tüzel kişilere ait olduğunu sadece Merkez Bankası biliyor.
Merkez Bankası’nın Görevleri Nelerdir?
Merkez bankasının birden fazla görev ve fonksiyonları bulunmaktadır.
Bu görevler şu şekildedir;
- Merkez bankasının görevlerinin başında gelen en önemli görevi fiyat istikrarını sağlamak ve bunun devamlılığını sürdürmektir.
- Merkez bankasının önemli olan görevlerinden biri de para basım işlemini sağlamaktır. Sürümde olan para miktarı çeşitli nedenlerden dolayı artırılmak istenirse bunu üstlenecek olan merkez Bankasıdır. Aynı zamanda paranın basılıp basılmayacağı kararını verir ve verdiği karara göre de faaliyetlerini sürdürür.
- Merkez Bankası aynı zamanda devletin tüm ödeme ve tahsil işlemlerini gerçekleştirir. Yani kısacası Devletin veznedarlık görevini yapar.
- Türkiye cumhuriyeti Merkez bankasının önemli görevlerinden biri de para politikalarını uygulamasıdır. Uyguladığı bu politikalar ile de para arzının kontrolünün sağlamış olur. Faiz oranlarında belirlemeler yapar ve ekonomiyi düzene koymaya çalışır.
- Türkiye cumhuriyeti Merkez bankasının bankalar üzerindeki görevi ise banka sektörünün denetlenmesi ve düzenlenmesi işlevini gerçekleştirilmesidir.
- Ayrıca Merkez bankaları devletin ve bankaların kredi kurumu görevini de yapar. Bu görevi gerçekleştirirken altın ve döviz rezervlerinin de kontrolünü gerçekleştirir.
Merkez Bankasının görevlerini kısaca özetleyecek olursak; fiyat istikrarının sağlanması ve bu istikrarın sürdürülmesi, altın ve döviz piyasalarında ki istikrarın sağlanması, Merkez bankasının para piyasalarında etkin rol alması, ekonomik büyümenin sağlanması ve istihdamın gerçekleştirilmesi olduğunu söyleyebiliriz.
Merkez Bankasının Fonksiyonları Nelerdir?
Türkiye Cumhuriyeti’nin Merkez Bankası amaç ve görevlerini yerine getirmek için birçok fonksiyondan yararlanır. Devletin yararlandığı bu fonksiyonlara devletin politika araçları da denilir. Bu fonksiyonların başında para politikaları ve piyasa işlemleri gelir. Merkez Bankası para politikası üzerinde değişiklik yapmak istediği zaman uygulanan kararlara para politikası denilir. Merkez Bankası bu kararları alırken, enflasyon ve deflasyon oluşmasını engellemek için tam istihdamı ulaşmalı ve bunun sürdürülmesini sağlamalıdır. Günümüzde Merkez bankaları tarafından uygulanan para politikaları genişletici ve daraltıcı olmak üzere iki şekilde uygulanır.
Genişletici para politikalarında, para arzının arttırılıp, faiz oranlarının azaltılması işlemi yapılır. Böylelikle faizdeki oranları düşer, krediye olan talep artar ve sonuç olarak da ekonomik olarak bir canlılık sağlanır. Daraltıcı para politikasında ise tamamen bu işlemin tersi uygulanmaktadır. Yani tam olarak açıklayacak olursak para arzının azaltılıp, faiz oranlarının artırılması ile ekonomik düzenin yavaşlatılması amaçlanır.
Merkez Bankası’nın Yönetim Yapısı
Merkez bankasının yönetim yapısına bakıldığı zaman ana yönetim organları şunlardır;
- Başkan
- Genel kurul
- Banka meclisi
- Para politikası kurulu
- Denetleme kurulu
- Yönetim komitesidir.
10 Temmuz 2018 yılında çıkartılmış olan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde Merkez Bankasında bulunan başkanın görev de bulunacağı süre ve atanma şekillerinde değişiklik oluşturulmuştur. Eski kanunda başkanlar, bakanlar kurulu tarafından atanıyor ve 5 yıllık süreyle görevlerine devam ediyordu.
Yeni kanuna göre ise Cumhurbaşkanı tarafından atanan Merkez Bankası başkanları ise 4 yıl süreyle görevde bulunuyor. Ayrıca Türkiye cumhuriyeti Merkez Bankasında görev yapacak olan başkanların, üniversitelerde yüksek öğrenim görmüş, iktisat, bankacılık ve maliye alanlarında yeterli derecede bilgi ve tecrübe sahibi olması gerekiyor.
Merkez Bankası’nın Denetimi Nasıl Yapılıyor?
Bir anonim şirket olma özelliği taşıyan Türkiye cumhuriyeti Merkez bankasının denetim işlemi, banka içi denetim ve banka dışı denetim olmak üzere iki şekilde yapılıyor. Banka içi denetim olduğunda genel kurul, bankanın bir yıllık faaliyetlerinin denetimini, her yıl olmak üzere ibra konusunda karar almak suretiyle banka meclisi ve denetim kurulunca gerçekleştiriyor.
Öne çıkanlar
